طبقات اول «ارث» چه کسانی هستند؟

فرزانه عمادی | شهرآرانیوز؛ چنانچه شخصی فوت کند و از خود مالی به جا بگذارد، پس از برداشت هزینه‌های کفن ودفن میت و هزینه حمل جنازه و پرداخت بدهی‌های او و خارج کردن اموال متوفی در آنچه وصیت کرده است، باقی مانده بین وراث تقسیم می‌شود. باید توجه کرد در وصیت تملیکی، شخص وصیت کننده فقط می‌تواند درمورد یک سوم از اموال خویش وصیت کند. علاوه بر این، متوفی نسبت به زائد بر یک سوم اموال برجای مانده از خود، موکول به اجازه ورثه است و در صورت اعلام نشدن رضایت، نسبت به مازاد بر یک سوم وصیت اثری ندارد.

نکته حائز اهمیت این است که شخص نمی‌تواند به موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه خود را  از ارث محروم کند. البته ممکن است شخص در زمان حیات خودش، اموالی را به یک نفر از ورثه یا دیگران ببخشد یا صلح کند که در اینجا عمل او قانونی است. آنچه شخص از آن ممنوع می‌شود، محروم کردن ورثه از  ارث از طریق وصیت است. ملیحه حسینیان، وکیل و کارشناس ارشد حقوق، درباره طبقات اول ارث و چگونگی تقسیم اموال متوفی توضیح می‌دهد که شرح گفتگو با وی را در ادامه می‌خوانید.

وارثان طبقه اول ارث که در قانون به آن اشاره شده است، چه کسانی هستند؟

وارثان در این طبقه دو دسته هستند؛ دسته اول پدر و مادر، دسته دوم اولاد و اولادِ اولاد (نوه) و اولاد اولاد اولاد که در اصطلاح به آن نبیره می‌گویند.

آیا در صورت زنده بودن همه وارثان، طبقه اول از میت ارث می‌برند؟

پدر و مادر میت درکنار اولاد او  ارث می‌برند و اگر متوفی اولاد نداشته باشد، درکنار نوه و در صورت نداشتن نوه درکنار نبیره از متوفی ارث می‌برند.

وجود کدام یک از فرزندان متوفی، مانع ارث بردن پدر و مادر متوفی نیست؟

به طور مسلم نه فرزندان متوفی مانع ارث بردن پدر و مادر او‌ می‌شوند نه پدر و مادر متوفی، مانع ارث بردن فرزندان. آنچه در طبقات ارث اهمیت دارد، این است که با وجود فرزند (دختر یا پسر)، نوه‌ها یا نبیره‌ها ارث نمی‌برند. درواقع هنگامی نوه‌ها درکنار پدر و مادر متوفی ارث می‌برند که فرزندان متوفی در زمان مرگش زنده نباشند. این موضوع درباره نبیره‌های متوفی نیز صدق می‌کند؛ یعنی نبیره‌ها هنگامی درکنار پدر و مادر ارث می‌برند که در زمان مرگ متوفی، فرزندان یا نوه‌های او زنده نباشند.

چنانچه شخصی فوت کند، در زمان فوت، فرزندی نداشته باشد و پدر در قید حیات باشد، اموال وی متعلق به کیست؟

اگر شخصی فوت کند و پدرش وارث او باشد و متوفی فرزندی نداشته باشد و مادر متوفی در قید حیات نباشد، تمام اموال باقی مانده از متوفی (ترکه) به پدر او تعلق می‌گیرد.

درصورت حیات مادر، چنانچه تنها وارث، مادر متوفی باشد، شرایط تقسیم ترکه متوفی چگونه خواهد بود؟

اگر فقط مادر متوفی در قید حیات باشد و وارث متوفی باشد و چنانچه متوفی فرزندی نداشته باشد و پدر متوفی در قید حیات نباشد، تمام اموال باقی مانده از متوفی (ترکه) به مادر او تعلق می‌گیرد.

چنانچه متوفی علاوه بر پدر و مادر دارای خواهر و برادر نیز باشد، تقسیم ترکه چگونه انجام می‌شود؟

اگر متوفی علاوه بر پدر و مادر دارای چند خواهر یا برادر نیز باشد، گرچه از ترکه سهمی ندارند، ولی موجب خواهند شد که مادر نتواند بیش از یک ششم از ترکه ارث ببرد.

اصطلاح حجب در طبقات ارث به چه معنی است؟

برای اینکه برادر و خواهر متوفی مانع از تعلق گرفتن بیش از یک ششم از ترکه به مادر شوند، باید میت لااقل دو برادر یا یک برادر یا دو خواهر یا چهار خواهر داشته باشد و پدر آن‌ها نیز زنده باشد و از ارث ممنوع نباشند. مگر به سبب قتل و این برادر و خواهر‌ها یا از یک پدر و مادر باشند یا از یک پدر. به این حالت در اصطلاح «حجب» گفته می‌شود و‌ می‌گویند که «مادر حاجب دارد».

چنانچه وارثان تنها چند پسر باشند و متوفی دختر نداشته باشد، قانون درمورد تقسم اموال متوفی چه نظری دارد؟

اگر فقط چند پسر وارث او باشند، یعنی والدین متوفی در قید حیات نباشند و فرزند دختر نداشته باشد، در این صورت تمام ترکه به طور مساوی بین پسران متوفی تقسیم می‌شود.

چنانچه بعضی وارثان متوفی، دختر و پسر باشند، تقسیم اموال چه شکلی پیدا می‌کند؟

اگر بعضی ورثه متوفی، پسر و برخی دختر باشند، در این صورت پسران دوبرابر دختران ارث می‌برند. یعنی اگر فردی سه پسر و دو دختر داشته باشد، ترکه به هشت قسمت تقسیم می‌شود و سهم هر دختر یک هشتم و سهم هر پسر دوهشتم از ترکه خواهد بود.

چنانچه شخصی فوت کند و نوه‌های او وارث اموال وی شناخته شوند، تقسیم از نظر قانون چگونه انجام می‌شود؟

اگر فقط نوه‌ها وارث متوفی باشند، یعنی والدین و فرزندان متوفی در قید حیات نباشند، در این صورت نوه‌ها جانشین فرزندان متوفی محسوب می‌شوند و سهم پدر و مادر خودشان را‌ می‌برند؛ یعنی نوه‌های دختری یک هشتم و نوه‌های پسری دوهشتم ارث می‌برند. البته در میان خود آنان نیز سهم پسر دوبرابر دختر است؛ یعنی اگر از نوه دختری یک نفر دختر و یک نفر پسر باشد، سهم پسر از یک هشتم دوبرابر است که‌ می‌شود دوسوم از یک هشتم.

چنانچه شخصی فوت کند و وارثان او مادر و پدر و یک دختر او باشند، تقسیم ترکه چگونه خواهد بود؟

اگر پدر و مادر همراه با یک دختر ورثه متوفی باشند، یعنی متوفی فرزند پسر نداشته باشد، هر یک از پدر و مادر یک ششم از ترکه و دختر یک دوم ارث می‌برد. در این صورت یک ششم از ترکه اضافه می‌آید که باقی مانده به نسبت سهم هریک از وراث بین آنان تقسیم می‌شود؛ مگر آنکه مادر حاجب داشته باشد که از یک ششم باقی مانده چیزی به ارث نمی‌برد.

چنانچه پدر یا مادر در قید حیات باشند و متوفی به غیر از یک دختر وارث دیگری نداشته باشد، تقسیم ترکه چگونه خواهد بود؟

اگر پدر یا مادر با یک دختر ورثه متوفی باشند، یعنی متوفی فرزند پسر نداشته باشد و یکی از والدین او قبلا فوت کرده باشند، در این صورت پدر یا مادر یک ششم و دختر یک دوم ارث می‌برد. در اینجا نیز یک سوم از ترکه باقی می‌ماند که به نسبت سهام ورثه بین آنان تقسیم می‌شود.